Het ilha de Santa Maria hoort bij de oostelijke eilandengroep van de archipel de Azoren, samen met São Miguel dat zich op 81 kilometer afstand bevindt. Het groen van de velden. De traditionele landbouw, de schoorstenen van de witgekalkte huizen, het okerrood van de aarde, het goudgekleurde stranden en de blauw-turkooizen wateren onderscheiden  dit eiland van de overige eilanden van deze archipel.

Santa Maria is het meest zuidelijke en meest oostelijke eiland en heeft daarom een warmer en droger klimaat, zodat de aarde hier dorrer is en de vegetatie geelachtig, waaraan het eiland zijn bijnaam eiland van de zon te danken heeft.

Het eiland is verdeeld in twee gebieden die nogal van elkaar verschillen: het ene is een enigszins vlakke zone die naar het westen afloopt, waar de luchthaven ligt en Vila do Porto, het grootste stadje van het eiland, en dat voorts de deelgemeentes São Pedro en Almagreira omvat. De oostelijke helft van het eiland is bergachtiger met een overdadige vegetatie. In die zone bevindt zich het massief met het hoogste punt van het eiland: Pico Alto, op 590 meter hoogte, die een geweldig, panoramisch uitzicht biedt. In deze regio liggen verder de deelgemeentes Santa Bárbara en Santo Espírito.

Dit eiland werd door de Portugese zeevaarders als eerste ontdekt en als eerste bevolkt, en het is ook het eerste eiland van de Azoren dat werd gevormd, zoals te zien is in de vulkanische en sedimentaire rotsen waar het rijke geologische verleden in gegraveerd staat. Dat kunt u goed zien in Pedreira do Campo, waar een basaltafzetting op meer dan 100 meter hoogte talloze fossielen van zeeorganismen herbergt, hetgeen bewijst dat dit eiland duizenden jaren geleden nog onder water lag. Deze geologische rijkdom kan ook worden bekeken in het Centro de Interpretação Ambiental (milieu-interpretatiecentrum) Dalberto Pombo, in het historische centrum van Vila do Porto.

Op Santa Maria vindt u verder de zogenaamde “barreiros”, roodachtige tot fel oranje gekleurde gebieden met een ruw aspect, van kleiachtige oorsprong. De bekendste is de Barreiro da Faneca, ook wel bekend onder de naam “rode woestijn”. Dit gebied wordt beschouwd als uniek, beschermd landschap op de Azoren, en omvat de baaien Baía do Raposo, Baía do Tagarete en die van Cré.

De vulkanische vormen van het eiland zijn van ongeëvenaarde grootsheid in Ribeira de Maloás, waar het stroomdal gekenmerkt wordt door een waterval van ongeveer 20 meter hoog, een overblijfsel van het contact tussen de zee en een lava-afzetting.

Santa Maria staat bekend om zijn scherpe kustlijn met enorme kliffen en baaien met uitnodigend kalm en kristalhelder water, die erom vragen ontdekt te worden, zoals de baaien van Cré, van Raposo en van  Tagarete, onder vele andere.

In São Lourenço ligt een prachtige baai in de vorm van een amfitheater. Het uitzicht wordt hier aangevuld door de wijnranken die naar boven toe op terrassen worden verbouwd, door het wit van de huizen langs de kust en door de baai zelf met een prachtig wit zandstrand en natuurlijke zwembaden. Aan het uiteinde van de baai ligt eilandje Ilhéu do Romeiro.

Praia Formosa is een van de meest gewilde plekken van het eiland, enerzijds om zijn uitgestrekte strand van fijn en licht zand, en anderzijds  omdat het een van de beste spots is om te surfen.

In het dorp Vila do Porto zijn overblijfselen te vinden van het begin van de bevolking van het eiland; een aantal huizen heeft puntbogige deuren en ramen in manuelijnse stijl.  De moederkerk Igreja Matriz de Nossa Senhora da Assunção, beschermheilige van het dorp, is een van de oudste kerken van de archipel, alhoewel die in de loop der tijden verschillende malen verbouwd. In het Forte de São Brás herinneren de nar zee gerichte kanonnen aan de tijden waarin piraten het eiland aanvielen. In Santo Espírito is het de moeite waarde de barokke gevel van de kerk Igreja de Nossa Senhora da Purificação te bekijken en een bezoek te brengen aan het Museu de Santa Maria, gehuisvest in een typisch huis met de twee ronde schoorstenen en een oven met een bolle vorm, karakteristieke elementen van de volkse architectuur van Santa Maria.

In Anjos vindt u behalve de prachtige baai een standbeeld van Christoffel Columbus en tevens de kapel Ermida de Nossa Senhora dos Anjos, waar volgens de overlevering deze zeevaarder een mis bijwoonde tijdens zijn reis terug uit Amerika.

De traditionele huizen zijn bontgekleurd en vooral geïnspireerd op de traditionele bouwstijl van de Alentejo en de Algarve, waar de eerste bewoners van dit eiland vandaan kwamen. De huizen worden gekenmerkt door een rechthoekige vorm met een cilindrische schoorsteen die rust op een onvolledige piramide. Elk van de vijf deelgemeenten van het eiland heeft een andere kleur gekozen om te contrasteren met het wit van de muren.